Hāʻawiʻia ka Mokupuni nui o Hawaiʻi ma nā hana lua pele. Elima mau lua pele i hoʻokaʻawaleʻia, ma mua o nā makahiki he mau miliona a me nā makahiki, i hui pūʻia me ka hoʻokumuʻana i ka mokupuni. ʻO kēia mau lua pele heʻelima, ua manaʻoʻia e hoʻopauʻia a ma ka hoʻololiʻana i waena o kona pae hope a me ka paeʻana; ua manaʻo kekahi he hiamoe; a me nā lua pele'ē aʻe i koe e hoʻonuiʻia.
Hualalai
ʻO Hualalai, ma kaʻaoʻao komohana o ka Mokupuni nui o Hawaiʻi,ʻo ia ke kuahiwiʻekolu a me kaʻekolu o ka lua pele loa ma ka mokupuni.
ʻO nā makahiki 1700 he mau makahiki o kaʻoihana lua pele nui meʻeono mau'eneko likeʻole e heheʻe ana, aʻelua mau mea i hua i nā kahawai i hiki i ke kai. Ke kūkuluʻia nei ka Papaʻainaʻo Kona ma luna o ka nui o kēia mau kaheʻelua.
Ma mua o ke kūkuluʻiaʻana o nāʻoihana, nā hale, a me nā alanui ma ke kahawai a me ka holoʻana o Hualalai, ua manaʻoʻia e piʻi hou ka lua pele i loko o nā makahiki he 100 e hiki mai ana.
Kilauea
I ka manawa i manaʻoʻia ai he kino o kona hoalauna nui,ʻo Mauna Loa, ua hoʻoholo nāʻepekema i kēia manawa he lua pele likeʻoleʻo Kilauea me kona pūnaehana polima-plumbing pono'ī, e piʻi ana i kaʻilikai mai kahi o 60 km ma ka honua.
ʻO ka lua peleʻo Kilauea , ma kaʻaoʻao hema hikina o ka mokupuni nui,ʻo ia kekahi o nā meaʻoi loa ma ka honua. Ua hoʻomakaʻia ka'ūpili i kēia manawa (ʻikeʻiaʻo "Puʻu'Oʻo-Kupaianaha") i Jan. 1983 a ke hoʻomau nei i kēia lā. I kēia manawa ua hoʻohuiʻia kēiaʻehu ma kahi o 500 mauʻeka i ka mokupuni o Big Island.
I ka wā o ka pioʻana, ua wāwahi nā moku i kahi halepule kaulanaʻo Hawaiʻi he 700 makahiki, (heiauʻo Wahaʻula), ma luna o nā hale he nui a me kahi'āpana hale i kapaʻiaʻo Royal Gardens, ua pani mauʻia i nā alaloa, a ua wāwahi loa i ka National Park Ka Hale Hōkaʻikaʻi.
ʻAʻohe mea hōʻike i ka hopena o ka hoʻohuhu o kēia manawa i ka manawa koke.
Kohala
ʻO ka Volcano Kohalaʻo ia ka mea mua loa o nā lua pele e hoʻokumu ana i ka Big Island o Hawaii, i puka mai mai ke kai i nā makahiki he 500,000. Ma kahi o 200,000 mau makahiki i hala, ua manaʻoʻia ua hoʻoneʻeʻia kahi lua pele i ka lua pele ma ka'ākau hikina o ke kai e hana ana i nā pali kahakai e hoʻomanaʻo i kēia māhele o ka mokupuni. Ua ho'ēmi ka kiʻekiʻe o ka piko i ka manawa ma kahi o 1,000 mau mika.
I ka halaʻana o nā makahiki, ua hoʻomauʻo Kohala i ka hohonu a lele ka pele mai kona mau mea nui loa aku, ua kanuʻo Mauna Kea a me Mauna Loa i kaʻaoʻao hema o ka lua pele. Uaʻikeʻiaʻo Kohala i kēia manawa he lua pele nalowale.
Mauna Kea
ʻO Mauna Kea, ma ka'ōlelo Hawaiʻiʻo "White Mountain",ʻo ia ka pae kiʻekiʻe o nā lua pele o Hawaiʻi aʻo kaʻoiaʻiʻo ka mauna kiʻekiʻe loa i ka honua inā e anaʻia mai ka papa o ka moana a hiki i kona piko. Loaʻa iā ia kona inoa,ʻoiai, no kaʻike pinepineʻana o ka hau i ka piko mai ke kahakai. Aia kahi manawa e holo ai ka hau i nā kapuaʻi he hohonu.
ʻO ka piko o Mauna Kea kahi home o nā mea nānā. Ke manaʻoʻia nei kekahi o nā wahi maikaʻi loa e nānā i ka lani mai ka honua. Ke hele nei nā hui kūkaʻikaʻi i ka hala ahiahi i ka piko o Mauna Kea e nānā i ka napoʻoʻana a laila e nānā i nā hōkū.
ʻO ka Pūnaehana Onizuka no ka Astronomy International, kahi kokoke i ka piko, he wahi maikaʻi loa ia e aʻo ai i ka moolelo o ka mauna a me ka hana i hanaʻia e nā mea nānā.
Ua hoʻokaʻawaleʻiaʻo Mauna Kea e like me ka lua pele kuana, ua hāʻule hope loaʻo ia i kahi 4,500 mau makahiki aku nei. Eia naʻe, e piʻi hou anaʻo Mauna Kea i kekahi lā. ʻO nā wā ma waena o nā lua o Mauna Kea ua lōʻihi loa i ka hoʻohālikelikeʻana i nā lua pele.
Mauna Loa
ʻO Mauna Loa ka lua o ka lua pele a me ka lua o ka lua pele loa ma Big Island. ʻO ka lua pele nui loa ia ma ka honua. E hele ana i ke kūkulu'ākau kokoke i Waikoloa , i kaʻaoʻao hema a pau o ka mokupuni a hiki i ka hikina kokoke i Hilo,ʻo Mauna Loa kahi lua pele nui e hiki ke lele ma nāʻanoʻokoʻa he nui.
ʻO ka mōʻaukala, ua pahūʻo Mauna Loa ma kahi o hoʻokahi manawa ma nā makahiki he umi o ka moʻolelo Hawaiʻi i hoʻopaʻaʻia.
Akā, mai ka makahiki 1949, ua lohi pinepineʻo ia i ka piʻiʻana i ka makahiki 1950, 1975 a me ka makahiki 1984. Uaʻike mau nā kānakaʻepekema a me nā poʻe noho o Big Island iā Mauna Loa ma mua o ka hikiʻana o ka hopena hou.