ʻO kaʻelele Pelekane mua e kipa i kēlā wahiʻo Abel Tasman i ka makahiki 1643. Ua holo pū ka mea hoʻokele Pelekaneʻo James Cook ma ia wahi i ka makahiki 1774.ʻO ka mea iʻike nuiʻia i ka "ʻike" o Fiti,ʻo Kāpena William Bligh i holo i Fiti. i ka makahiki 1789 a me 1792 ma hope o ka hōʻinoʻana ma ka HMS Bounty .
ʻO ka Makahiki 19 ka manawa o ka haunaele nui ma nā mokupuni o Fid.
ʻO nā haole Pelekane mua e pae i Fiti he mau moku luina a me nā hoʻokuʻu hewaʻana mai nā kolepa Pelekānia maʻAsuria. Ma ka waenakonu o nā kenekulia i hiki mai i nā mikioneli i nā mokupuni a hoʻomaka i ka hoʻohuliʻana o nā poʻe Fīia i ke Kristiano.
Ua hōʻailonaʻia kēia mau makahiki e nā hakakā ākea koko no ka mana o nā alakaʻi kū'ē Fidian. ʻO ka hapa nui loa o kēia mau alakaʻi,ʻo ia nōʻo Ratu Seru Cakobau, ke aliʻi koʻikoʻi o ka hikinaʻo Viti Levu. I ka makahiki 1854, liloʻo Cakobau i alakaʻi mua loa no Feria eʻae i ka Kristiano.
ʻO nā makahiki he nui ka hopena o ka hoʻouka kauaʻana i ka makahiki 1865, i ka wā i hoʻokumuʻia ai kahi kuʻikahi o nā aupuni kūʻokoʻa a ua kākauʻia ke kumukānāwai mua o Fila a ua kau inoaʻia e nā aliʻi kuʻokoʻaʻehiku o Fiti. Ua kohoʻiaʻo Cakobau e pelekikena noʻelua mau makahiki ma ka lālani, akā ua hāʻule ke kuʻikahi i ka wā i huli ai kona kuhina nui, kahi aliʻi o Tonga i kapaʻiaʻo Maʻafu, i ka pelesidena i ka makahiki 1867.
ʻO ka hopena o ka politika a me ka hihia i loaʻa,ʻoiai ka hoʻomau o ke komohana i hoʻomauʻia e ulu ikaika.
I ka makahiki 1871, me ke kākoʻo o ka 2000 mau Europa ma Fiti, ua kūkalaʻiaʻo Cakobau he mō'ī a ua hoʻokumuʻia kekahi aupuni aupuni ma Levuka. Akā, ua pilikia kona aupuni, aʻaʻole i loaʻa maikaʻi iā ia. Ma ka lā 10 oʻOkakopa, 1874, ma hope o ka huiʻana o nā aliʻi ikaika loa, ua hoʻokauʻiaʻo Fiti i United Kingdom.
Pelekania Rule
ʻO ke Kia'āina mua o Fiti i lalo o ke aupuni Pelekaneʻo Sir Arthur Gordon. Ua kau nā kulekele a Sir Arthur i ke kahua no ka nui o nā Fiti i kēia lā. Ma ka ho'āʻoʻana e mālama i ka poʻe a me ka moʻomeheu o Fiti, ua pāpāʻo Sir Arthur i ka kūʻaiʻana i nā'āina Fidia i nā poʻe Fijian. Ua hoʻokumu hoʻiʻo ia i kahiʻoihana hoʻonaʻauao kūʻokoʻa i hāʻawiʻia i ka'ōlelo a nā poʻe Fijian i kā lākou pono iho. Ua hoʻokumuʻia kekahiʻaha kūkā o nā aliʻi e aʻo i ke aupuni no nā mea e pili ana i nā maka'āinana.
I ka ho'āʻoʻana e hoʻonui i ka hoʻolālā waiwai, ua hoʻokumuʻo Sir Arthur i kahi pūnaehana kanu i nā mokupuniʻo Fid. Uaʻikeʻo ia ma mua me kahiʻoihana kanuʻoiaʻo ke kia'āina o Trinidad a me Mauritius. Ua konoʻia e ke aupuni i ka HuiʻOihana'Āinaʻo Sugar Refining Company e wehe i nā hana ma Fiti, i hanaʻia i ka makahiki 1882. Noho ka hui ma Fidina a hiki i ka makahiki 1973.
I mea e hoʻolako ai i nā hana maʻamauʻole no nā mahi kanu, ua nānā ka aupuni i ka colonial colony o India. Mai 1789 a hiki i ka makahiki 1916, ua laweʻia mai ma luna o 60,000 mau India i Fiti. I kēia lā,ʻo ka poʻe mamo o kēia poʻe limahana he 44% ka nui o ka poʻe o Fiti. No ka heluʻana o ka poʻe Fijians no 51% o ka heluna.
ʻO nā mea i koe he poʻe Kina, he poʻe Europa, a me kekahi poʻe'ē aʻe o ka Pākīpika.
Mai ka makahiki 1800 a hiki i ka makahiki 1960, ua nohoʻo Fīna i kahi hui kaiaulu likeʻole, i keʻano o kaʻoihana politika. ʻO nā poʻe Fīia, nā Indians a me nā Europa i koho a kohoʻia paha ko lākou mauʻelele i ka'aha'ōlelo.
ʻO ke Kūʻokoʻa a me ka Hoʻokū
ʻAʻole i pakele nā kūʻokoʻa kūʻokoʻa o nā makahiki 1960 mai ka mokupuni Fīia. ʻOiai nā mea i koi muaʻia no ke aupuni o ke aupuni pono'ī, ua kū'ē,ʻo ka hoʻoholoʻana ma Fidā a me Lādana, ua lilo i ke kūʻokoʻa politika no Fiti i kaʻOkakopa 10, 1974.
ʻO nā makahiki mua o ka repubalika hou e hoʻomau ana i kaʻikeʻana i ka lāhui i māheleʻia e ke aupuni, me ka hoʻoholoʻana o kaʻaoʻao lanakila o kaʻaoʻao o kaʻaoʻao Paniora i nā poʻe Fijian. ʻO ke kāohi mai ka nui o loko a me waho o nā kumuhana i puka i ka hoʻokumuʻiaʻana o ka Pākaʻina Hana i ka makahiki 1985,ʻo ia hoʻi, ma keʻano huihuʻi me ka hui nui o Indian National Federation Party i lanakila i ka makahiki 1987.
ʻAʻole naʻe i hiki i kaʻikeʻo Fiti ke palekana i ka wā i kaʻaheleʻia e ka hapanui. Ua hoʻokahuli kokeʻia ke aupuni hou ma kahi hoʻokuʻi kaua. Ma hope o ka manawa kūkākūkā a me nā hihia kūloko, ua hoʻi mai kekahi aupuni kīwila i ka mana i 1992 i lalo o kekahi kumukānāwai hou i kaumaha nuiʻia no ka hapanui maoli.
ʻO ka pilikia o loko a me ka honua, akā, alakaʻiʻia i ke kohoʻana i kahi hoʻonohonoho kūʻokoʻa i ka makahiki 1996. Ua kauoha kēia komisina i kekahi kumukānāwai hou i laweʻia i hoʻokahi makahiki ma hope. ʻO kēia kumukānāwai i hāʻawiʻia no ka hōʻoiaʻana i nā pono o nā mea liʻiliʻi a hoʻokumu i kahi kuhina o nāʻenehana lehulehu.
Ua hoʻohikiʻiaʻo Mahendra Chaudhry ma keʻano he Kuhina Pelekikena, a liloʻo ia i poʻokela ma mua o Indo-Fijian Kuhina Nui no Fid. ʻO ka mea pōʻino, he wā pōkole ke kānāwai hou.
Ma ka lā 19 o Mei, 2000, nā pūʻali koa pūʻali koa a me nā pūʻali koa alakaʻi i alakaʻiʻia e ke kanaka kālepaʻo George Speight i hopu i ka mana me ke kākoʻoʻana o ka'aha'ōlelo nui o nā aliʻi, kahi hui i kohoʻoleʻia o nā aliʻi kūʻokoʻa'āina. Ua mālamaʻiaʻo Chaudry a me kāna kuhina no nā pule he nui.
Ua hoʻopauʻia ke kūlana o ka 2000 ma ke kākoʻoʻana o ke alakaʻi hōʻailona koa Frank Bainimarama, he Fijian maoli. ʻO ka hopena, ua koiʻiaʻo Chaudry e haʻalele. Ua hopena hopeʻia ka manaʻo ma nā'ōlelo hoʻopiʻi. ʻO Laisenia Qarase,ʻo ia hoʻi he Fijian moʻokūʻauhau i kohoʻia ma hope o ke kuhina nui.
Ma hope o nā wiki o ke kānalua a me nā mea hoʻoweliweli o ke kuʻiʻana,ʻo ka pūʻali koa Fijian,ʻo ia hoʻi ma lalo o ke kauoha a ke kākoʻoʻo Commodore Frank Bainimarama i ka lā Poalua, Kekemapa 5, 2006, me ka hoʻopaʻiʻole. Ua hoʻokuʻuʻo Bainimarama i ke Kuhina Nui Qarase a ua lawe i nā mana o ka pelekikena mai ka Pelekikena Ratu Josefa Iloilo me ka'ōlelo hoʻohiki e hoʻi koke maiʻo ia i ka mana i Iloilo a me kahi aupuni kūʻokoʻa hou.
ʻOiaiʻo Bainimarama lāuaʻo Qarase he mau'ōiwi Fijian lāua,ʻo ia nō ka manaʻo o nā koi a Qarase i mea e kōkua ai i ka poʻe Fijian i ka hopena o nā mea liʻiliʻi,ʻo ia hoʻi nā lāhui Indians. Ua kū'ēʻo Bainimarama i kēia mau'ōlelo i kūponoʻole i nā mea liʻiliʻi. E like me ka CNN i hōʻike ai "Ua huhū ka pūʻali i ka neʻeʻana o ke aupuni e hoʻokumu i kahi kānāwai e hāʻawi i ka lokomaikaʻi i ka poʻe i komo i ka 2000. E kū'ē ana hoʻi i nā pili kālāʻelua e'ōlelo anaʻo Bainimarama i ka hapanui o nā poʻe Fijian i nā kuleana'āina no ka lāhuiʻuʻuku . "
Ua mālamaʻia kahi koho balota nui ma ka lā 17 Kepakemapa 2014. Ua lanakila lanakilaʻo Bainimarama i 59.2% o ka balota, a ua manaʻoʻia he kohoʻia e ka hui o nā mea nānā ma waena o ka honua mai'Austelika, India, a me Indonesia.
E hele ana i Fri i kēia lā
Me ka moʻolelo o ka hoʻopiʻi kālai'āina a me ka lāhui, i ka kokokeʻana o 3500 mau makahiki, ua lilo nā mokupuniʻo Fiti i kahi kūkaʻikaʻi maikaʻi loa . Nui nā kumu maikaʻi e hoʻolālā ai i kāu visi . Ua piha ka mokupuni i nā moʻolelo a me nā loina . Akā, he mea nui ka heleʻana o nā malihini i ka lole kūpono a me kaʻaʻahu .
Uaʻikeʻia ka poʻe o Fiti e like me kekahi o nā mea aloha a hoʻokipa maikaʻi i kekahi o nā mokupuni o ka Pākīpika Hema. ʻOiai e kū'ēʻole nā poʻe o ka mokupuni ma nā mea he nui, uaʻike lākou i ka nui o kaʻoihana mākaʻikaʻi i ko lākou mau makahiki āpau. ʻO kaʻoiaʻiʻo, no ka loaʻaʻana o ka hoʻolālā i ka hopena o nā pilikia o nā makahiki i hala iho nei, hiki i nāʻoihana holokai maikaʻi. No ka poʻe malihini e makemake e pakele i ka nui o nā poʻe mākaʻikaʻi e loaʻa pinepine ma nā wahi'ē aʻe ma ka Pākīpika Hema,ʻo kahi pono loaʻo Fiti.
I ka 2000, hiki i 300,000 mau malihini kipa i hōʻea mai i nā mokupuniʻo Fid. ʻOiai nā mokupuni he mau wahi hoʻomaha nui e kaulana ai nā kānaka o'Ateliala a me New Zealand, ua hele mai kahi nui aʻe o 60,000 mau malihini mai ka United States a me Canada.
Nā Punawai Pūnaewele
Nui nā kumuwaiwai i loaʻa i ka pūnaewele e kōkua iāʻoe i ka hoʻolālāʻana i ka hoʻomaha ma nā mokupuniʻo Fid. Pono nā malihini e hele nei e kipa i ka pūnaewele pūnaewele o ka Fiji Visitors Bureau kahi e hiki ai iāʻoe ke kākau inoa no kā lākou papa inoa hoʻopuka e hōʻike ana i nā pāhana hoʻolālā a me nā mea nui. Hāʻawi ka Fideti Times i ke kūlana maikaʻi loa o ka nohona politika o nā mokupuni.
ʻOiaiʻo ka'ōlelo Pelekānia ka'ōlelo maʻamau o Fiti, ua mālamaʻia a'ōleloʻia ka'ōlelo Fijian maoli. No laila, i kou wā e kipa aku ai iā Fiji, mai kānaluaʻoe i ka heleʻana o kekahi iāʻoe a'ōleloʻo ia "bula ( mbula )" ,ʻo ia hoʻi ka helna vaka levu (vee lau vaka layvoo) "keʻano hoʻomaikaʻi iāʻoe e like me ko lākou hōʻikeʻana iāʻoe mahalo no kāu kohoʻana e kipa i ko lākou'āina.